The journey had been an ordeal. Five days of cramped train travel, a blur of landscapes, all for a single, desperate meeting. Stan arrived at the office of Elias Vance, a legal specialist with a reputation built on a thousand resolved cases.

After listening to Stan’s complex story for an hour, Elias offered a single sentence of advice. “The mistake you made was assuming they had a case. The precedent is simple; you’re the rightful owner.”

The clarity was stunning. All of Stan’s stress and anxiety dissolved instantly. The long trip, the cost, the endless worry—it was all worth less than the profound knowledge he had just received. The advice was so valuable, so pure, that he felt he had paid far too little.

As a gesture of his immense gratitude, Stan took off his beloved gold watch, a cherished heirloom, and left it on the desk. He walked away a free man, knowing the five-day journey had been a small price to pay for his peace of mind.

This is the story of the eco-economy.

Eco-economy is a philosophy, which was used “not knowingly” by my grandmother. It guides my life. For people I care about, like family or friends, I simply (if I don’t forget!) let them know that my actions are rooted in this principle. It’s a straightforward system, and it aligns with concepts brought to life by Kim Stanley Robinson’s – author of the Mars Trilogy.

Robinson’s idea challenges traditional capitalism by focusing on ecological sustainability and resource management instead of infinite growth. In this system, the value of goods is based on the energy and resources needed to produce them, which encourages resource recycling and the elimination of waste. The ultimate goal is to create a closed-loop system that can sustain a population on a terraformed Mars while prioritizing the health of the planet.

However as every utopian system it has a flaw, repeated after Marks and Engels and their followers. That everyone has the same needs :). And that people can agree a system of exchange based on clear value. Now I doubt it a little. Here is some research.

Human behavior is often not rational, as illustrated by the work of Dan Ariely in “Predictably Irrational”. He demonstrates how our decisions are systematically skewed by cognitive biases, not by perfect logic. For instance, the “zero-cost effect” shows people will choose a free item over a slightly better, inexpensive one, even if the latter has a higher overall value. Another example is the “endowment effect,” where we overvalue items we own, simply because they belong to us. This inherent irrationality makes the idea of a universal system of exchange based on clear, agreed-upon value fundamentally flawed. Research on this can be found in papers like “The Nature of Decision-Making: Human Behavior vs. Machine Learning” (https://www.researchgate.net/publication/336206039) or “Decision Theory and Human Behavior” (http://assets.press.princeton.edu/chapters/s10248.pdf)

The flaw of utopian systems that assume a singular human need is further highlighted by Cathy O’Neil in “Weapons of Math Destruction”. She argues that algorithms, built on the premise that a single, objective model can serve everyone, often amplify existing social biases. For example, risk assessment scores in the criminal justice system, while designed to be neutral, can disproportionately penalize individuals from low-income or minority neighborhoods, reinforcing cycles of poverty and injustice. This reveals that different groups have different realities and needs, and a one-size-fits-all approach, even in a system of exchange, will inevitably lead to inequitable outcomes. Relevant research includes “Automated Justice: A Review of Weapons of Math Destruction” (https://www.prisonpolicy.org/blog/2017/04/18/automated-justice/) and “Systems of Exchange” (https://www.researchgate.net/publication/258703442).

The idea that everyone has the same needs is a utopian trap that fails to account for individual uniqueness. Malidoma Some’s theory of “individual gifts” provides a powerful counter-narrative. He theorized that each person is born with a unique gift or purpose that they are meant to bring to their community. The goal of life, in this view, is not to conform to a single set of needs, but to discover and manifest one’s unique contribution. This indigenous Dagara wisdom stands in stark contrast to utopian ideals that seek to homogenize people. Utopian systems fail because they negate this fundamental diversity, and instead of empowering individuals to share their distinct gifts, they force them into a rigid, uniform structure that can’t account for the complexity of human experience and purpose. Research on this can be found in “Why Every Utopian System Fails” (https://medium.com/@BDouglas0/why-every-utopian-system-fails-f111f60f1375) or a study on “The Healing Wisdom of Africa” (http://www.englishwordplay.com/healingwisdom.html).

Whoa! So does this mean we should throw Mr Robinsons system on a garbage pile? No!

Individual gifts or not – there is still value in providing assistance to others – with clear boundaries.

Based on the concepts from the provided books and the theory of individual gifts, the idea isn’t to completely discard a system of assistance, but rather to evolve it. The key insight from “Predictably Irrational” and “Weapons of Math Destruction” is that any system built on the assumption of uniform needs or perfect rationality is inherently flawed. For Mr. Robinson’s system to work effectively, it needs to acknowledge human biases and individual differences. Instead of a rigid, one-size-fits-all model, a more flexible and adaptive framework would be more effective. The system could, for instance, offer different tiers of assistance that cater to diverse needs, rather than a single, standardized approach. This would help prevent the biases that O’Neil describes and better accommodate the unique circumstances and irrational behaviors that Ariely highlights.

This perspective is further supported by Malidoma Some’s theory of “individual gifts”. The Dagara wisdom suggests that true societal harmony comes not from forcing everyone into the same mold, but from creating a system where each person can discover and contribute their unique talents. Therefore, an ideal system of assistance wouldn’t just meet basic needs; it would also create a supportive environment for individuals to explore their “gifts.” By helping people in a way that aligns with their inherent strengths and aspirations, the system becomes more empowering and less paternalistic. This means assistance could be tailored to help a person develop a specific skill, pursue a creative endeavor, or start a project that leverages their unique abilities.

In summary, the solution isn’t to throw out Mr. Robinson’s system but to refine it. The core value of providing assistance remains, but the approach must shift from a uniform model to a more personalized and flexible one. By incorporating a deeper understanding of human nature—our predictable irrationality, the biases of algorithmic systems, and the uniqueness of individual gifts—we can create a system of exchange and assistance that is not only more equitable but also more effective. The goal is to establish clear boundaries while providing support that is sensitive to the distinct needs and potential of each person, empowering them to contribute their unique value to the community.

Or not – it is your choice!

---

Podróż była udręką. Pięć dni w ciasnym pociągu, plama krajobrazów, a wszystko to dla jednego, rozpaczliwego spotkania.

Stan dotarł do biura Eliasa Vance’a, specjalisty prawnego o reputacji zbudowanej na tysiącu rozwiązanych spraw. Po wysłuchaniu złożonej historii Stana, Elias zaoferował jedno zdanie porady: “Błąd, jaki pan popełnił, to założenie, że oni mieli sprawę. Precedens jest prosty; to pan jest prawowitym właścicielem”. Jasność była oszałamiająca. Cały stres i niepokój Stana natychmiast się rozpłynęły. Długa podróż, koszty, niekończące się zmartwienia — wszystko to było warte mniej niż dogłębna wiedza, którą właśnie otrzymał. Porada była tak cenna, tak czysta, że czuł, iż zapłacił za nią o wiele za mało.

W geście ogromnej wdzięczności Stan zdjął swój ukochany złoty zegarek, cenną pamiątkę rodową, i zostawił go na biurku. Odszedł wolnym człowiekiem, wiedząc, że pięciodniowa podróż była niewielką ceną za jego spokój ducha.

To jest historia eko-ekonomii.

Eko-ekonomia to filozofia, którą “nieświadomie” stosowała moja babcia. To ona kieruje moim życiem. Ludziom, na których mi zależy, jak rodzinie czy przyjaciołom, po prostu (jeśli nie zapomnę!) daję znać, że moje działania są zakorzenione w tej zasadzie. To prosty system, zgodny z koncepcjami przedstawionymi przez Kima Stanleya Robinsona – autora Trylogii Marsjańskiej. Idea Robinsona rzuca wyzwanie tradycyjnemu kapitalizmowi, koncentrując się na zrównoważeniu ekologicznym i zarządzaniu zasobami zamiast na nieskończonym wzroście. W tym systemie wartość dóbr opiera się na energii i zasobach potrzebnych do ich produkcji, co zachęca do recyklingu i eliminacji odpadów. Ostatecznym celem jest stworzenie zamkniętego systemu, który może utrzymać populację na terraformowanym Marsie, jednocześnie priorytetowo traktując zdrowie planety.

Jednak, jak każdy utopijny system, ma on wadę, powtórzoną za Marksem i Engelsem oraz ich naśladowcami. Że wszyscy mają takie same potrzeby. I że ludzie mogą uzgodnić system wymiany oparty na jasnej wartości. Teraz trochę w to wątpię. Oto trochę badań. Ludzkie zachowanie często nie jest racjonalne, co ilustruje praca Dana Ariely’ego w książce “Przewidywalnie nieracjonalni”. Pokazuje on, jak nasze decyzje są systematycznie zniekształcane przez błędy poznawcze, a nie przez idealną logikę. Na przykład “efekt darmowości” pokazuje, że ludzie wybiorą darmowy przedmiot zamiast nieco lepszego, niedrogiego, nawet jeśli ten drugi ma wyższą ogólną wartość. Innym przykładem jest “efekt posiadania”, gdzie przeceniamy przedmioty, które posiadamy, tylko dlatego, że do nas należą. Ta wrodzona irracjonalność sprawia, że idea uniwersalnego systemu wymiany opartego na jasnej, uzgodnionej wartości jest fundamentalnie wadliwa. Badania na ten temat można znaleźć w pracach takich jak “The Nature of Decision-Making: Human Behavior vs. Machine Learning” (https://www.researchgate.net/publication/336206039) czy “Decision Theory and Human Behavior” (http://assets.press.princeton.edu/chapters/s10248.pdf)

Wada utopijnych systemów, które zakładają jedną, unikalną ludzką potrzebę, jest dalej podkreślana przez Cathy O’Neil w “Weapons of Math Destruction” (Broń matematycznej destrukcji). Argumentuje ona, że algorytmy, zbudowane na założeniu, że jeden, obiektywny model może służyć każdemu, często wzmacniają istniejące uprzedzenia społeczne. Na przykład, oceny ryzyka w systemie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, choć zaprojektowane jako neutralne, mogą nieproporcjonalnie karać osoby z dzielnic o niskich dochodach lub mniejszości, wzmacniając cykle ubóstwa i niesprawiedliwości. To ujawnia, że różne grupy mają różne rzeczywistości i potrzeby, a podejście typu “jeden rozmiar dla wszystkich”, nawet w systemie wymiany, nieuchronnie prowadzi do nierównych rezultatów. Odpowiednie badania to “Automated Justice: A Review of Weapons of Math Destruction” (https://www.prisonpolicy.org/blog/2017/04/18/automated-justice/) oraz “Systems of Exchange” (https://www.researchgate.net/publication/258703442). Idea, że wszyscy mają takie same potrzeby, jest utopijną pułapką, która nie uwzględnia indywidualnej wyjątkowości.

Teoria “indywidualnych darów” Malidomy Some’a stanowi potężny kontrargument. Teoretyzował on, że każda osoba rodzi się z unikalnym darem lub celem, który ma wnieść do swojej społeczności. Celem życia, w tym ujęciu, nie jest dostosowanie się do jednego zestawu potrzeb, ale odkrycie i zamanifestowanie swojego unikalnego wkładu. Ta rdzenna mądrość Dagara stoi w ostrym kontraście do utopijnych ideałów, które dążą do ujednolicenia ludzi. Systemy utopijne zawodzą, ponieważ negują tę fundamentalną różnorodność, a zamiast wzmacniać jednostki, aby dzieliły się swoimi odrębnymi darami, zmuszają je do sztywnej, jednolitej struktury, która nie może uwzględnić złożoności ludzkiego doświadczenia i celu. Badania na ten temat można znaleźć w “Why Every Utopian System Fails” (https://medium.com/@BDouglas0/why-every-utopian-system-fails-f111f60f1375) lub w badaniu “The Healing Wisdom of Africa” (http://www.englishwordplay.com/healingwisdom.html).

O rety! Czy to oznacza, że powinniśmy wyrzucić system pana Robinsona na śmietnik? Nie!

Indywidualne dary czy nie – nadal istnieje wartość w udzielaniu pomocy innym – z jasnymi granicami.

Opierając się na koncepcjach z dostarczonych książek i teorii indywidualnych darów, ideą nie jest całkowite odrzucenie systemu pomocy, ale raczej jego ewolucja. Kluczowa wskazówka z “Przewidywalnie nieracjonalni” i “Broń matematycznej destrukcji” jest taka, że każdy system zbudowany na założeniu jednolitych potrzeb lub idealnej racjonalności jest z natury wadliwy. Aby system pana Robinsona działał efektywnie, musi uwzględniać ludzkie błędy i indywidualne różnice. Zamiast sztywnego modelu “jeden rozmiar dla wszystkich”, bardziej elastyczne i adaptacyjne ramy byłyby bardziej skuteczne.

System mógłby, na przykład, oferować różne poziomy pomocy, które zaspokajają różnorodne potrzeby, a nie jedno, ustandaryzowane podejście. Pomogłoby to zapobiec uprzedzeniom, które opisuje O’Neil, i lepiej uwzględniałoby unikalne okoliczności oraz irracjonalne zachowania, które podkreśla Ariely.

Ta perspektywa jest dalej wspierana przez teorię “indywidualnych darów” Malidomy Some’a. Mądrość Dagara sugeruje, że prawdziwa harmonia społeczna nie pochodzi z wmuszania wszystkim tej samej formy, ale z tworzenia systemu, w którym każda osoba może odkryć i wnieść swoje unikalne talenty. Dlatego idealny system pomocy nie tylko zaspokajałby podstawowe potrzeby; stworzyłby również wspierające środowisko dla jednostek, aby mogły odkrywać swoje “dary”. Pomagając ludziom w sposób, który jest zgodny z ich wrodzonymi mocnymi stronami i aspiracjami, system staje się bardziej wspierający i mniej paternalistyczny. Oznacza to, że pomoc mogłaby być dostosowana do rozwoju konkretnej umiejętności, realizacji twórczego przedsięwzięcia lub rozpoczęcia projektu, który wykorzystuje unikalne zdolności danej osoby.

Podsumowując, rozwiązaniem nie jest wyrzucenie systemu pana Robinsona, ale jego udoskonalenie. Podstawowa wartość udzielania pomocy pozostaje, ale podejście musi zmienić się z jednolitego modelu na bardziej spersonalizowany i elastyczny. Włączając głębsze zrozumienie ludzkiej natury — naszej przewidywalnej irracjonalności, uprzedzeń systemów algorytmicznych i wyjątkowości indywidualnych darów — możemy stworzyć system wymiany i pomocy, który jest nie tylko bardziej sprawiedliwy, ale także bardziej efektywny. Celem jest ustanowienie jasnych granic przy jednoczesnym zapewnianiu wsparcia, które jest wrażliwe na odrębne potrzeby i potencjał każdej osoby, wzmacniając ją, aby wniosła swoją unikalną wartość do społeczności.

A może nie – to Twój wybór!